Popławski Mikołaj h. Drzewica (zm. 1711), biskup inflancki, arcybiskup nominat lwowski, kaznodzieja królewski. Rodzina pochodziła z Popław w pow. opoczyńskim. P. był synem Piotra i Anny z Wierzchowskich. Studiował w Akad. Krak. Potem przebywał na magnackich dworach. Instalowany 17 II 1670 na kanonię katedralną poznańską, został następnie kanonikiem warszawskim oraz proboszczem bolimowskim (w woj. rawskim); z czasem objął też dziekanię płocką. Mianowany sekretarzem i kaznodzieją, na wielu sejmach zarówno przy ich otwarciach, jak i w czasie ich trwania oraz z okazji żałobnych lub innych uroczystości (np. 21 I 1674 w czasie ceremonii przekazywania prymasowi Kazimierzowi Florianowi Czartoryskiemu paliusza) wygłaszał kazania, wspierając w nich program polityki dworskiej. Np. 18 i 26 V 1672 stawał w obronie króla Michała, piętnował zrywanie sejmów i wzywał do opamiętania i zgody. W czerwcu t. r. nawoływał do połączenia wszystkich sił do walki z Turkami, 23 X wygłosił w obecności pary królewskiej kazanie w kościele Bernardynów we Lwowie, poświęcone pamięci bł. Jana z Dukli (wyd. t. r. wraz z dziełem bernardyna Cypriana Damirskiego „Thaumaturgus Russiae…”). Udał się następnie do gołąbskiego obozu konfederatów i 28 X odprawił nabożeństwo z kazaniem, w którym «moraliter… radził zgodę et unionem armorum», podobnie 1 XI nawoływał do modlitw do wszystkich świętych, «żeby nam internam et externam pacem sprawieli». Wzywał do pojednania w kazaniu wygłoszonym 4 I 1673 w Warszawie na otwarcie generalnego zjazdu konfederatów spod Gołębia i Lublina. Włączył się wtedy do akcji pogodzenia konfederatów z malkontentami zgromadzonymi wówczas u prymasa Mikołaja Prażmowskiego w Łowiczu. Dn. 21 II 1673 czytał punkty «umiarkowane i do uspokojenia domowego we wszystkim niemal ex mente zjazdu łowickiego adaptowane». W czasie zaś kazania wygłoszonego 20 IV 1674, na początku sejmu elekcyjnego, znowu wiódł do zgody i wróżył dobrego elekta. Głosił również kazania i na innych sejmach (1677). Kilkakrotnie był deputatem duchownym na Trybunał Kor. W roku jubileuszowym 1675 P. przebywał w Rzymie, skąd wrócił z prowizją na scholasterię poznańską, na którą został instalowany 26 X 1676 (zrezygnował z tej godności w r. n.). W r. 1681 już jako dziekan warszawski miał kazanie na otwarcie sejmu, podobnie w r. 1683, i przestrzegał wówczas przed niebezpieczeństwem tureckim.
W r. 1683 król mianował P-ego biskupem inflanckim, a niebawem i piltyńskim, zabiegając o zgodę papieską na trwałe połączenie tych biskupstw. Prekonizowany przez papieża Innocentego XI 15 I 1685, został P. 25 II t. r. wyświęcony w Warszawie w obecności rodziny królewskiej. W ten sposób zapoczątkował on szereg biskupów z tytułem biskupa inflanckiego i piltyńskiego (episcopus Livoniae ac Piltensis alias Curoniensis) ze stolicą w Dyneburgu. Przeciw postanowieniom króla i papieża zaprotestował książę kurlandzki Fryderyk Kazimierz, który zamierzał przekazać dobra piltyńskie Annie Sybilli Maydel, wdowie po star. piltyńskim Ottonie Erneście, oraz miejscowa szlachta, doprowadzając do procesu przed sądem. Komisja sejmowa w dn. 4–18 I 1686 rozpatrzyła spór i rozstrzygnęła go na korzyść P-ego. Historię tego zatargu opisał P. w dziełku: Controversiae nobilitatis Piltensis in causa et actione… (wyd. wg Estreichera w r. 1746). P. zajął się gorliwie swoją szczupłą diecezją (większa jej część była okupowana przez Szwedów, stąd też pozwolono P-emu zatrzymać beneficjum dziekana płockiego, by uzupełnić szczupłe dochody), odbywał wizytacje w sposób planowy, zawsze wspierany przez Jana III. W r. 1685 konsekrował nowo fundowany przez Franciszka Bielińskiego drewniany kościół istniejący dotąd w Rzeżycy. W t. r. uroczyście poświęcił jeden z bocznych ołtarzy parafialnego kościoła w Józefowie w pow. dyneburskim p. wezw. Św. Apostołów Piotra i Pawła. Jego staraniem również stanął drewniany rzymskokatolicki kościół w Lucyniu w r. 1686. W 8 lat później (1694) założył drewniany kościół i klasztor w Posiniu w pow. lucyńskim p. wezw. Św. Dominika i Józefa, gdzie osadzeni zostali dominikanie.
W r. 1691 P. witał, jako biskup inflancki i dziekan płockiej kapituły, Andrzeja Chryzostoma Załuskiego obejmującego diecezję płocką. P. zawsze służył królowi Janowi, bywał u niego w domu, odprawiał msze za dusze zmarłych w rodzinie królewskiej (19 X 1694 za Katarzynę z Sobieskich Radziwiłłową), głosił kazania na początku sejmu (12 I 1693). Uczestniczył aktywnie w radach senatu. Dn. 25 II 1695 radził wysłanie uniwersałów na sejmiki, uspokajających szlachtę zaniepokojoną stanem zdrowia króla. Dn. 7 III 1695 był komisarzem desygnowanym przez papieża Innocentego XII na elekcję metropolity kijowskiego Leona Załęskiego. Dn. 9 IV 1695 długo zabierał głos na posiedzeniu senatu, przedkładając w 78 punktach swoje racje, «ale żadnemu nie uczynił końca, od śmiechu wielkiego mało kto go słuchał». A 18 IV t. r., kiedy senat zebrał się m. in. w sprawie córki Ludwiki Karoliny Radziwiłłówny, zmarłej właśnie 23 III, i księcia neuburskiego Karola Filipa, Zofii Augusty, dziedziczki wielkiej po matce fortuny na Litwie, P. radził, by oddać ją na wychowanie żonie królewicza Jakuba, Jadwidze Elżbiecie, oraz by ona sierocie w Polsce wyszukała męża. W ten sposób chciano zażegnać spór między podkanclerzym lit. Karolem Stanisławem Radziwiłłem a Sapiehami, szczególnie hetmanem w. lit. Kazimierzem Janem Sapiehą, którego żona, Krystyna Barbara Hlebowiczówna, była ciotką zmarłej Ludwiki Karoliny Radziwiłłówny. Oczywiście chodziło tu o dobra na Litwie. Dn. 1 III 1696 był P. na ceremonii oddawania biretu kardynałowi Michałowi Radziejowskiemu. Był też obecny przy śmierci króla Jana 17 VI 1696, a potem jako deputowany z senatu asystował, gdy «egzenterowano» ciało. Należał też wtedy do rady przy prymasie M. Radziejowskim i podpisał generalną konfederację. W czasie bezkrólewia popierał księcia Franciszka Ludwika Contiego, ale ostatecznie wziął udział w elekcji elektora saskiego Fryderyka Augusta. Dn. 7 IX 1698 konsekrował kościół parafialny p. wezw. Św. Jana Chrzciciela w Indrycy w pow. dyneburskim, przekształcony z protestanckiego w r. 1695 przez Jana Andrzeja Platera, który wtedy przeszedł na katolicyzm. P. szczególnie popierał działalność dominikanów w Posiniu, którzy za jego przyzwoleniem pod koniec XVII w. wznieśli kaplice w: Brygach, Brodajżu, Ewersmujzie, Istrzycy, Koniecpolu, Landskoronie, Pyłdzie, Rajpolu i Rundanach w pow. lucyńskim. Na ich miejscu w w. XVIII i na pocz. XIX w. wzniesiono parafialne kościoły rzymskokatolickie.
W r. 1702 ukazało się w Krakowie najobszerniejsze dzieło religijne P-ego pt. Stół duchowny rozlicznemi nauk zbawiennych, historyi i przykładów przy refleksyjach na całego roku, tygodnie, niedziele i święta… potrawkami zastawiony albo medytacyje i nauki duchowne… (wyd. następne w l. 1704 i 1724 w Warszawie), będące zbiorem kazań wygłaszanych w kościele Św. Jana w Warszawie. W 2. poł. 1706 r. P. bawił znowu w Rzymie, dokąd pisał do niego (13 VIII) bp wileński Konstanty Kazimierz Brzostowski. W dobie wojny północnej P. chyba popierał króla Leszczyńskiego, skoro ten 16 II 1707 zwrócił się do Rzymu z propozycją mianowania go kardynałem. Ale papież Klemens XI, nie uznający za króla Leszczyńskiego, nawet nie odpowiedział na ten wniosek. Dn. 21 VII 1710 został P. mianowany przez króla arcybiskupem lwowskim. Nie doczekał się jednak zatwierdzenia tej godności z Rzymu; zmarł we Lwowie 8 IX 1711.
Estreicher, XIII 398, XV 29, XX 217, XXI 543, XXV 82; Jocher A., Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauki w Polsce, Wil. 1842 II 416, III 12; Enc. Org., XXI 334–5; Rzepnicki F., Vitae praesulum Poloniae, P. 1761 I 233–4; Słown. Geogr., VIII cz. 2 s. 844 (Posiń); Niesiecki, I 30, 84, VII 357; Uruski, XIV 251–2; Batowski A., Katalog Biblioteki Odnowskiej, Lw. 1852 s. 179; – Feldman J., Polska w dobie wojny północnej 1704–1709, Kr. 1925; Fijałek J., Kościół rzymsko-katolicki w Inflantach pod władztwem polskim (1582–1772/95), „Kwart. Teolog. Wil.” R. 1–2: 1923–4 s. 177–98; Historia Kościoła w Polsce, Pod. red. B. Kumora i Z. Obertyńskiego, P. 1979 II cz. 2; Hylzen J. A., Inflanty, Wil. 1750–1 381, 385, II 37; Jarochowski K., Dzieje panowania Augusta II, P. 1856 s. 19, 34, 76, 150, 167; Korzon T., Dola i niedola J. Sobieskiego, Kr. 1898 III 133, 424, 480; Kościół w Polsce, II; Manteuffel G., Inflanty polskie, P. 1897 s. 111–12, 129–30, 140/1, 144, 154, 156; Przyboś A., Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936; Senning J., Die Poplawskische Kommision in Pilten 1685–1686. Ein Beitrag zur Geschichte d. Herzogtums Kurlands, Jena 1931; Seraphim E., Geschichte Liv- Est- u. Kurlands, Reval 1896 II; – Controversiae nobilitatis Piltensis… inter Nic. Popławski… ratione vindicationis… episcopatus Curoniensis (1685); Damirski C., Thaumaturgus Russiae Beatus Servus Dei Ioannes de Duckla, Lw. 1672; Diariusz kołowania i konfederacji pod Gołębiem i Lublinem w 1672 wraz z aktem konfederacji, Oprac. A. Przyboś i K. Przyboś, Wr. 1972; Orationes procerum et ad proceres Europae, Ed. J. Christians Lünig, Lipsiae 1713 III 141–58; Pisma do wieku Sobieskiego; Receptiones seu instalationes ad episcopatum, prelaturas… Ecclesiae… Posnaniensis, Wyd. R. Weiman, „Roczn. Pozn. Tow. Przyj. Nauk” T. 35: 1909; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego, Wr. 1958; Vol. leg., V 697–8, 719–20, 840, 845, 846, 983; – Kazania P-ego w: AGAD: Arch. Potockich, 33; B. Czart.: rkp. nr 171 s. 1–92, nr 179 s. 227–228, nr 368 k. 164–165, nr 423 s. 1; B. Jag.: rkp. 3567; B. PAN w Kr.: rkp. 1070 k. 588, 690.
Adam Przyboś